چرا شهرها در برابر سیلاب بی‌دفاعند

پاییز، امسال را با باران آغاز کرد؛ بارانی که اگرچه سبب حاکمیت هوایی مطبوع و خوش در نواحی جنوبی البرز شد، اما داستان برای ساکنان دامنه شمالی البرز در حاشیه دریای خزر بسیار متفاوت بود. بارش سیل‌آسای باران که از روز جمعه در استان‌های شمالی کشور آغاز شد، خسارت بسیاری بر جا گذاشت.

مرتضی سلیمی، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر گفته است در سیل اخیر دست‌کم ۳۷ شهرستان در ۶ استان گلستان، مازندران، گیلان، خراسان شمالی، اصفهان و یزد، درگیر سیلاب شده‌اند.

بر اساس گفته‌های وی، تاکنون دست کم پنج نفر جان خود را در حوادث ناشی از این سیل از دست داده‌اند.

تنکابن بیشترین خسارت را در سیل اخیر متحمل شده است
بر اساس گزارشها، بیشترین خسارت سیل مربوط به شهرستان‌های تنکابن و نوشهر بوده که باعث تخریب پل در مسیرهای اصلی و فرعی شده است و ۱۵ میلیارد تومان خسارت بر جای گذاشته است. محمد آزاد، فرماندار رامسر نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، خسارت اولیه سیل را ۱۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد.

اما آنچه از تصاویر سیل اخیر در شمال کشور منتشر شده، نشان از آب‌گرفتگی شدید معابر و تخریب پل‌ها دارد که قاعدتاً دلیل اصلی تخریب این پل‌ها باران و سیل نبوده است. آن‌چنان که شمس‌الله شریعت‌نژاد، نماینده مردم تنکابن، رامسر و عباس‌آباد در مصاحبه‌ای با خانه ملت عدم مدیریت آب را عامل خسارت بالای ناشی از سیل اخیر در شمال کشور می‌داند.

وی با اشاره به آب‌گرفتگی شدید معابر شهرهای استان مازندران و ایجاد خسارت می‌گوید: مناطق شمالی کشور از عدم مهار آب و خسارت‌های بسیار رنج می‌برند، به‌ویژه در غرب مازندران که شاهد تلفات جانی و خسارت‌های مالی هم هستیم.

**شهرهای کشور در برابر سیل بی‌دفاع است
حمزه شکیب، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در رشته مهندسی عمران و عضو اسبق شورای شهر تهران نیز در گفت‌وگو با ایرناپلاس، در مورد بی‌دفاعی اغلب شهرهای کشور در برابر سیل می‌گوید: برای هر شهر ما طرح جامع و تفصیلی داریم. اما در مدیریت شهری کشور، تمرکز در این طرح‌ها منحصراً روی کالبد فیزیکی، از منظر ساخت شهر است. این در حالی است که در لایه‌های شهرسازی که در ایجاد و اداره شهر مدنظر است، ما نیازمند لایه‌های مهم دیگری هم هستیم. برای مثال، لایه‌هایی برای مدیریت ترافیک و طرح جامع مدیریت بحران یکی از موارد مهم است که معمولاً مغفول واقع می‌شود.

وی با بیان اینکه ما برای هر شهر متناسب با وضعیت آن باید یک برنامه جامع و یک طرح تفصیلی بحران داشته باشیم می‌گوید: شهرها با بحران‌های طبیعی متعددی مواجه هستند که در این میان، پنج بحران از اهمیت بیشتری برخوردار است: زلزله، سیل، لغزش، فرونشست و حریق بحران‌هایی هستند که شهرها با آن مواجه هستند و باید برای همه آن‌ها طرح داشته باشند.

«این در حالی است که در تهیه طرح‌های جامع، ما تنها به شهرسازی توجه می‌کنیم. بدین معنا که تصمیم می‌گیریم یک پلاک چند طبقه باشد، عرض محل گذر چقدر باشد و محدوده و حریم را مشخص می‌کنیم، اما متأسفانه به بحران توجه نمی‌کنیم.»

**شهرها طرح جامعی برای مقابله با بحران ندارند
شکیب با بیان اینکه در طرح جامع و تفصیلی، باید به بحران‌ها توجه کرد و سه فاز را در نظر گرفت توضیح می‌دهد: یک فاز، فاز پیشگیری است که مهم‌ترین فاز از مدیریت بحران است. فاز بعدی حین بحران و فاز آخر بعد از بحران است. درحال حاضر در کشورهای توسعه‌یافته، حتی کشورهای در حال توسعه، شهرها برای مدیریت بحران، طرح دارند.

«واقعیت این است که ما در شهرها، طرحی برای مقابله با بحران‌ها نداریم و فقط زمانی که اتفاقی مانند زلزله رخ می‌دهد به فکر راه‌حل‌های مقطعی می‌افتیم.»

**توقف طرح جامع کاهش خطرپذیری در شهر تهران از شورای سوم
عضو اسبق شورای شهر تهران در مورد وضعیت مدیریت بحران در پایتخت نیز می‌گوید: ما قبل از این در شورای سوم، طرح جامعی را برای کاهش خطرپذیری در شهر تهران تهیه کردیم و قرار بود طرح تفصیلی آن تهیه شود که متأسفانه پس از پایان عمر شورا، پیگیری نکردند و متوقف شد.

استاد عمران دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه طرح تفصیلی مدیریت بحران باید به‌عنوان یک لایه به طرح جامع شهر تهران اضافه شود که متأسفانه انجام نشده است گفت: در حال حاضر سازمان مدیریت بحران شهر تهران برای پایتخت، کمیته‌ای با حضور جمعی از اساتید دانشگاه و کارشناسان باتجربه تشکیل داده و مقدمات کار برای تدوین طرح جامع مدیریت بحران تهران فراهم شده است ولی هنوز در ابتدای کار است./گزارش از حسین جمشیدیان-ایرناپلاس