رمضان در دارالعباده یزد

سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) در ۱۸ تیرماه ۱۳۹۶ با اعلام ثبت جهانی ۲۰۰ هکتار از ۷۵۰ هکتار بافت تاریخی شهر یزد، همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان، زرتشتیان و کلیمیان در کنار یکدیگر را یکی از شاخص‌های مهم اتخاذ این تصمیم اعلام کرد.
موضوعی که نمونه‌هایی از آن در ماه رمضان و حفظ حرمت این ماه مبارک مشهود می‌شود.
از این استان چهره‌های برجسته ای از جمله مرحوم آیت الله عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم، آیت الله محمد صدوقی سومین شهید محراب، آیت الله سید روح الله خاتمی، آیت الله شیخ غلامرضا فقیه خراسانی و نویسندگان و شاعرانی از جمله زنده یاد مهدی آذر یزدی، محمد فرخی یزدی و وحشی بافقی در حوزه‌های فرهنگ، ادب و مذهب ایران و جهان اثر گذار بودند.
وجود چهره‌های برجسته و ماندگار علمی و فرهنگی مانند رئیس دولت اصلاحات، محمدعلی اسلامی ندوشن، علی محمد کاردان، علی اصغر دادبه، رضا داوری اردکانی و برخی دیگر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی یزد، این استان را در زمره مناطق عالم پرور و فرهنگ ساز قرار داده است.
تدین و تقید یزدی‌ها به خصوص در رابطه با ماه رمضان به گونه‌ای است که پس از برگزاری جشن‌های نیمه شعبان، با غبارروبی مساجد، امامزادگان و بقای متبرکه و خانه تکانی در روز روشن به استقبال این ماه مبارک می‌روند.
آنان معتقدند جارو کردن در شب کراهت دارد و شب باید خانه تمیز باشد تا شیطان در کثیفی آن ماندگار نشود به این دلیل خاکروبه را پیش از غروب آفتاب از خانه بیرون می‌برند.
یزدی‌ها در غروب آخرین روزهای ماه شعبان با حضور در پشت بام منازل و مناره‌های مساجد تلاش زیادی برای رؤیت هلال اول ماه رمضان می‌کنند پس از مشاهده آن، اعمال مخصوص این ماه را به جا می‌آورند و اگر به دلیل ابری بودن آسمان، رؤیت هلال اول ماه ممکن نباشد مجبور می‌شوند به اصطلاح «قاصد» در کنند یعنی افرادی را به آبادی‌ها و شهرهای نزدیک بفرستند که افق شأن با شهر آنها یکی است.
اگر قاصد جواب نداد و تا سحرگاهان، امکان دریافت خبر از رؤیت هلال ماه میسر نشد، مردم سحری را خورده و روزه می‌گیرند تا در صورت آغاز ماه رمضان از تکالیف دینی خود غافل نمانند.
یزدی‌ها به محض رؤیت ماه، چشم‌هایشان را می‌بندند و صلوات می‌فرستند تا از برکت ماه نو، حاجت آنها برآورده شود.
در استان یزد همانند بقیه استان‌ها مراسم‌های متعددی برای استقبال از ماه رمضان وجود دارد که به برخی از این سنن که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن این منطقه دارد، اشاره می‌شود.

** کلوخ اندازی
رسم کلوخ اندازی یا «کلوخ اندازون» شبیه خانه تکانی مردم در روزهای پایانی هر سال است به نحوی که مردم چند روز قبل از ماه رمضان به نظافت و پاکسازی خانه‌ها و مساجد می‌پردازند و با برگزاری این آئین شاد به استقبال ماه رمضان می‌روند.
در این آئین دیرینه، خانواده‌ها در آخرین روز ماه شعبان در کنار یکدیگر جمع می‌شوند یا دسته جمعی به دل طبیعت می‌زنند و آن روز را به شادی و خوشی می‌گذرانند و از انواع خوراکی‌ها بهره مند می‌شوند و به دیگران نیز تعارف می‌کنند.
یکی از خوراکی‌هایی که روز کلوخ اندازی طرفدار زیادی دارد، خوراک موسوم به «شولی» است که نوعی آش محلی که انواع مختلفی دارد.
اقلیم یزد که ۲ فصل گرم و خشک و سرد و خشک دارد، مردمان آن عمدتاً شولی را در روزهای سرد سال خصوصاً زمستان‌ها صرف می‌کنند.
از دیگر خوراکی‌های روز کلوخ اندازی، آش رشته یا آش خمیر، آش کشک، حلوای برنج، شله زرد و فالوده یزدی است.
در گذشته‌های دور، مردم یزد در پایان روز به یکدیگر کلوخ‌های کوچک پرتاب می‌کردند و می‌خندیدند و از این روست که به این روز، روز کلوخ اندازی می‌گویند.
در صورتی که ماه رمضان مثل امسال مصادف با فصل گرما باشد در جمعه آخر ماه شعبان یا آخرین روز این ماه را جوان ترها در دسته‌های چند نفری یا به اتفاق اعضای خانواده به باغ و صحرا می‌روند.
آنها با تهیه آش و تهیه غذاهای مناسب، خوردن شیرینی و آجیل، از آمدن ماه رمضان استقبال می‌کنند.
در برخی مناطق استان یزد همانند بافق، برخی مردم، چند روز قبل از حلول ماه رمضان روزه می‌شوند و این روزه‌ها به نیت روزه قضا گرفته می‌شد تا بنا بر احتیاط، اگر هلال رمضان زودتر رؤیت شد روزه قضا نداشته باشند.
عادت این بود قبل از ماه رمضان، خانواده‌ها خود را برای روزه داری آماده می‌کردند و کسانی که توانایی داشتند آذوقه یک ماه خود را که بیشتر آرد، حبوبات، خرما و نان خشک بود خریداری می‌کردند.

**ستارگان اذان گو
مردمان دیار یزد به برکت سرزمین منطقه جغرافیایی خود، همیشه امکان تماشای ستاره‌ها و جهت یابی با استفاده از ستاره‌ها را داشته اند.
در گذشته، در ماه رمضان همین ستاره‌های روشن و نورانی، نقش مؤذن را برای یزدی‌ها ایفا می‌کرد و به طور مثال حرکت ستاره پرویز، نشانه هنگامه سحر بوده است.
در سال‌هایی که مردم از ستاره بینی فاصله گرفتند، هنوز وسایل ارتباط جمعی آنقدر گسترده نبود تا کفاف جمعیت را بدهد، خادمان مساجد یکی، ۲ ساعت به سحر مانده چراغ‌هایی را روشن می‌کردند و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مسجدها می‌گذاشتند تا مردم با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند و وقت اذان، چراغ‌ها را خاموش می‌کردند تا مردم بدانند باید سفره سحری را جمع کنند و نماز صبح را به جا آورند.
یکی از مشهورترین چراغ‌ها، «چراغ ملاکاظم» خادم مسجد جامع کبیر یزد بود؛ او هر شب چراغی را روشن و در یکی از گلدسته‌های مسجد می‌گذاشت و هنگام اذان صبح آن را خاموش می‌کرد یا اینکه در شهر نقاره می‌زدند و وقت سحر را اعلام می‌کردند.
امروزه نیز که امکانات زیادی مهیاست، مردم با استفاده از تلفن ثابت و همراه یکدیگر را با فرا رسیدن سحر بیدار می‌کنند.
در قدیم مردم برای تشخیص غروب آفتاب به دیوار کاهگلی نگاه می‌کردند و عقیده داشتند هر وقت کاه‌های داخل کاهگل دیوار دیده نشد موقع اذان مغرب فرا رسیده است.
نماز جماعت مغرب و عشا مانند سایر نمازهای یومیه در تمام مساجد برگزار می‌شود و چون مردم بر این باورند که افطاری دادن و سیر کردن روزه داران از ثواب بسیاری برخوردار است بر این امر همت گمارده و در بیشتر مساجد یزد افطاری می‌دهند.

** نخل برداری
نخل در زبان فارسی به معنای تابوت است و به عنوان نمادی از تابوت حضرت سید الشهدا (ع) شناخته می‌شود که از چوب ساخته شده و به شکل برگ درخت است.
این نخل‌ها با احترام خاصی در برخی نقاط شهر گردانده می‌شود و مردم ملبس به رخت مشکی بر سر و سینه زده و در رثای اهل بیت (ع) عزاداری می‌کنند.
این آئین بیشتر در ایام ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا با شکوه خاصی در شهرهای یزد، تفت، اشکذر، اردکان و بافق برگزار می‌شود با این حال یزدی‌ها در روز شهادت حضرت علی (ع) و مصادف با ماه رمضان نیز هیأت‌های عزاداری راه می‌اندازند و آئین نخل برداری را اجرا می‌کنند.

** روضه قنبر
خواندن روضه قنبر از دیگر رسوم مردم یزد است که معمولاً در ماه مبارک رمضان برگزار و از شب نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان ادامه دارد.
این روضه بیشتر مخصوص زنان است که با نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز در خانه‌ها برگزار می‌شود و به عنوان نماد ضربت خوردن مولای متقیان حضرت علی (ع) است.
قنبر از غلامان حضرت علی (ع) بود و فردی در این مراسم با حالاتی شبیه درویشان با لباس سفیدی بر تن و کلاه سفید کشکولی بر سر، که نماد دوستی حضرت علی (ع) است مراسم روضه را اجرا می‌کرد.
در مراسم روضه قنبر، ۲ شخصیت دیگر نیز حضور دارند که یکی نقش حضرت زینب (س) را با لباس بلند و مشکی و شخصیت دیگر نقش ام کلثوم (س) را بازی می‌کند و بین حاضران در گروه، صحبت‌هایی در قالب شعر رد و بدل و اشعار حزن آلود نیز خوانده می‌شد.
هم اکنون این مراسم کم و بیش در یزد برگزار می‌شود و احترام خاصی بین مردم دارد که برای طلب حاجت و رفع گرفتاری‌ها توسط زنان برگزار می‌شود.

**آئین شب‌های قدر
مردم یزد عقیده دارند در شب‌های قدر، ساعت به دنیا آمدن هر نوزاد و از دنیا رفتن هر شخص، از طرف ملک مقرب خداوند معین می‌شود به همین دلیل در این شب‌ها از خداوند طلب طول عمر و داشتن فرزند می‌کنند.
مردم خرانق اردکان عقیده دارند موقع خواندن دعا و قرآن، اگر قرآن از سر کسی بیفتد در آن سال می میرد یا کسانی که نماز صد رکعتی بخواند اگر در وسط نماز خوابش ببرد آن سال، سال آخر عمرش خواهد بود.
آنها همچنین معتقدند اگر کسی که بعد از ماه رمضان بمیرد، آمرزیده و عبادتش به درگاه خدا مقبول شده است.
اهالی طزرجان از توابع شهرستان تفت هم بر این باورند که مقدرات هرکس در شب بیست و سوم رمضان رقم می‌خورد و آنان که سال آخر عمرشان را می‌گذرانند بر تومار گناهانشان خط کشیده می‌شود.
به همین اعتقاد، برخی افراد، شب بیست و سوم پس از مراسم احیا، دست راست خود را جلوی صورت می‌گیرند اگر سایه پنج انگشت خود را بر دیوار دیدند، معتقدند تا رمضان سال بعد زنده خواهند ماند و اگر سایه یکی از انگشتان را ندیدند تا سال دیگر می‌میرند.
همچنین در شب‌های احیا، دعای جوشن کبیر خوانده می‌شود و زمانی که به جمله «الغوث، الغوث، خلصنا من النار یا رب» رسیدند، بر ریسمانی که قبلاً آماده شده است، می دمند و آن را گره می‌زنند و بدین ترتیب صد گره به ریسمان زده می‌شود و اعتقاد دارند که هرگاه در زمان مرگ این ریسمان را بر گردن اندازند یا دور کفن خود ببندند از آتش جهنم در امان خواهند بود.
همچنین برای شفای بیماران، با خواندن همان جمله و دمیدن آن به شیرینی و خوراندن آن به بیمار، طلب بهبود و شفای مریض را مسألت می‌کنند.
در روز شهادت حضرت علی (ع) نیز در حسینیه امام (ره) تفت (شاه ولی)، مراسم نخل گردانی برگزار می‌شود.

** تهیه آجیل مشکل گشا
این رسم در شب‌های ماه رمضان به خصوص شب‌های احیا و قدر اجرا می‌شود و کسانی که حاجت دارند آجیل تهیه می‌کنند.
برای این کار، فرد حاجت دار ماهانه مبلغی را کنار می‌گذارد و پول را به زن مؤمنی می‌دهد تا آجیل را از هفت مغز (بادام، گردو و …)، بخرد و در مراسم خاصی بین ۲ نماز در میان نمازگزاران تقسیم کند.

**روزه چند کُتو
بیدار شدن در وقت سحر، سحری خوردن و آمادگی برای روزه گرفتن علاوه بر ثواب و اجر معنوی به لحاظ تفاوتی که با ۱۱ ماه دیگر سال دارد نوعی تنوع و تفریح برای بزرگترهاست.
بچه‌ها و نابالغین هم به دلیل اینکه اول شب به طور معمول خانواده‌ها از سحر و سحری خوردن و بیدار شدن صحبت می‌کنند، شور و شوق فراوانی برای بیدار شدن از خود نشان می‌دهند و از والدین خود می‌خواهند که آنها را نیز فراموش نکرده و سحرگاهان بیدار کنند.
کودکان ضمن اینکه روزه‌های کوتاه‌تری می‌گرفتند، با بیدار شدن هنگام سحر با فرهنگ معنوی سحر و روزه و ماه رمضان آشنا می‌شدند.
البته برای کاستن از فشار گرسنگی و تشنگی طول روز بر حسب توان فرزند نابالغ چند نوبت به آنها آب و غذا خورانده و دوباره روزه آنها را پیوند می‌زنند که به چنین روزه‌ای «روزه پیوندی» یا دوکُتُوˈ گفته می‌شود.

** بیدار شدن سحر
در زمان قدیم به لحاظ نبودن ساعت و سایر ابزار و وسایل هشدار دهنده و سنجش زمان که بتوانند در وقت معین و مقرر بیدار یا وقت را از روی آنها تعیین کنند از روش‌ها و ابزار طبیعی بهره گرفته می‌شد و در زمان مورد نظر یا در وقت سحر بیدار می‌شدند به طور مثال یک یا چند نفر از اهالی محل سحرها بیدار می‌شدند و با صدا زدن و زدن در منازل، دیگران را بیدار می‌کردند.

** طبل و دهل نوازی
صدای خواندن خروس بهترین و رایج‌ترین وسیله برای بیدار کردن مردم در سحر بود زیرا مردم به تجربه دریافته بودند که خروس‌ها در طول شبانه روز در سه نوبت معین بانگ سر می‌دهند.
زندگی سنتی و غلبه فرهنگ دامداری و کشاورزی در بیشتر مناطق موجب می‌شد که عامه مردم در منازل خود تعدادی مرغ و خروس نگهداری کنند و حتی کسانی که در طول سال (غیر از ماه رمضان) به هر دلیل مرغ و خروس نداشتند، مخصوص این ماه خروسی خریداری و برای بیدار شدن هنگام سحر در نزدیکترین محل خواب خود از آنها نگهداری می‌کردند.
خروس خوان اول نیمه شب یعنی ساعت ۲۴ را خبر می‌داد، خروس خوان دوم سحر و خروس خوان سوم وقت نماز صبح و دمیدن صبح صادق را بانگ می‌زد.
برخی از مردان که دعا خوان سحر و اذان گوی صبح بودند از روی ستاره‌ها و قرار گرفتن آنها در آسمان به اوقات مورد نظر پی می‌بردند و با صدای خود همسایگان دیگر را بیدار می‌کردند و به این ترتیب همه شهر از آغاز سحر و پایان آن مطلع می‌شدند.

** غذاهای سحری و افطاری
همیشه جامعه به طبقات و گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شود و از نظر سطح زندگی و برخورداری از مزایا و امکانات یکسان نبوده و نیستند.
نابرابری و تضاد در همه وجوه زندگی از جمله اندوخته خوراکی ماه مبارک رمضان، تهیه سحری و خوردن افطاری وجود داشته و دارد.
غذای اغنیا، اربابان و ثروتمندان را در طول ماه رمضان گوشت، کشک و روغن گوسفند، برنج و دیگر غذاهای مقوی تشکیل می‌داد اما بیشتر مردم «اشکنه تخم مرغ» را با مرزنجوش، فلفل، پیاز و در صورت امکان روغن گاو یا گوسفند و در غیر این صورت با یکی از روغن‌های ارزان‌تر می‌پختند طوری که مقداری آب داشته باشد تا نان خود را در آن «تلیت» کنند.
شیر گاو یا گوسفند را بیشتر برای سحری استفاده می‌کردند و در صورتی که ماه مبارک مقارن با زمستان بود، «آش تُک» یا شلغم پخته، غذای افطاری مردم را تشکیل می‌داد.

** ختم قرآن کریم
از رسم‌های پسندیده یزدی‌ها همانند دیگر مناطق ایران که هنوز هم نه تنها در شهر یزد بلکه در تمام شهرستان‌ها مرسوم است ختم قرآن در ماه مبارک رمضان بوده و هست.
زنان یزدی در ماه رمضان دوره‌های قرآن خوانی دارند و هر روز یک جز از قرآن را با هم قرائت می‌کنند، آنها معتقدند در پایان ماه در نوبت خواندن سوره توحید به هر کس که برسد در کار او گشایش ایجاد می‌شود و زندگی اش در طول سال توأم با خیر و برکت خواهد بود.
از روز اول ماه رمضان زنان مومنه در قدیم در خانه یکی از آشنایان مسلط به قرائت قرآن معروف به مُلّا گردهم می‌آمدند و جمع حاضر هر روز یک جز قرآن را تلاوت می‌کردند و تا پایان ماه مبارک، ۳۰ جز قرآن تلاوت می‌شد.
اکنون هم این رسم هر ساله تکرار می‌شود البته دیگر در جلسه، زنی را ملأ خطاب نمی‌کنند بلکه تقریباً همگی به قرائت قرآن آشنایی دارند و چنانچه شخصی کمی در خواندن قرآن ضعیف باشد دیگران کمک می‌کنند که تا پایان ماه رمضان، غلط خوانی‌ها برطرف شود.
البته این مراسم در زمان حاضر در امامزاده‌ها و مساجد هم به صورت عمومی برگزار می‌شود و با استقبال پرشور جوانان و نوجوانان همراه است.

** کیسه دوزی و پیراهن مراد
کیسه دوزی و پیراهن مراد هم یکی دیگر از آداب و رسم سنتی مردم یزد است که در ماه رمضان برگزار می‌شود.
در این رسم سنتی که ریشه در آئین نیاکان دارد و از تبار آریایی‌ها به ارث رسیده، شب ۲۴ ماه رمضان در میان نماز ظهر و عصر پارچه‌ای را به نیت شفا برای بیمار تهیه می‌کنند و آن را برش می‌دهند تا کار دوخت روی آن انجام شود.
در یزد، بیشتر زنان برای دوختن پیراهن مراد به مسجد امیر چخماق می‌روند، در این مسجد سنگ مرمری است مشهور به سنگ مراد که روی آن کتیبه‌ای حک و بر دیوار محراب نصب شده است؛ گفته می‌شود دوختن پیراهن مراد در مقابل این سنگ، باعث می‌شود که حاجت، زودتر برآورده شود.

** آئین‌های ویژه شب ۲۷ رمضان، از خواستگاری تا دوست دوست
در شب بیست و هفتم ماه رمضان که شب قصاص ابن ملجم است آئین‌های متعدد و جالبی در یزد برگزار می‌شود. در گذشته برخی افراد در این شب غسل و حتی مراسم احیا برگزار می‌کردند و معتقد بودند اگر فردی این روز را روزه بگیرد گناهانش به گردن ابن ملجم می‌افتد.
مردم در شب بیست و هفتم ماه رمضان به جشن و سرور می‌پردازند و این روز را مبارک می‌دانند و اگر مراسم خواستگاری، بله برون، عقد و عروسی دارند در این شب برگزار می‌کنند و همچنین تازه دامادها در این شب به نوعروسان خود هدیه می‌دهند که به هدیه بیست و هفتمی معروف است.
در این شب، مردان خضاب و زنان حنا می‌بندند و لباس نو به تن می‌کنند و به منزل فامیل و اقوام می‌روند و بعد از افطار نیز غذاهای یزدی مانند شولی یا کله پاچه می‌خورند.
دوست علی یا دوست دوست یکی از معروفترین آئین‌های یزد و یادگاری از ایام باستانی این دیار است. در این رسم، گروهی به نام قاشق زن یا «کمچلی زن» که اغلب جوانان و نوجوانان بودند به در هفت خانه می‌رفتند و اشعار: «دوست دوست دوست علی امام اول علی، میدی یا برم؟» می‌خواندند و صاحبخانه مقداری مواد خوراکی به آنها می‌داد که گروه آن را بین خود تقسیم می‌کردند و اگر فردی مریض بود به او می‌دادند.
مردم از این بچه‌ها استقبال می‌کردند و با روی گشاده و سعه صدر از خوراکی‌هایی که قبلاً برای همین شب تهیه کرده بودند، به آنها می‌دادند.
عده‌ای از مردم اعتقاد دارند این کار باعث برآوردن حاجات و همدردی با یتیمان کوفه و همدلی با مولا علی (ع) است.

** نان بیست و هفتمی یا نان مراد در روستای بنادک سادات
در مناطقی از جمله در روستای بنادک سادات از توابع شهرستان مهریز، نان مخصوصی که به «نان بیست و هفتمی» مشهور است، پخت می‌شود کودکان برای گرفتن آن نان، دسته جمعی به خانه‌ها مراجعه و اشعاری را خوانده و نان را طلب می‌کنند.
مردم برای تهیه نان مراد، آرد را از هفت نفر که اسم فاطمه دارند، گرفته و به سراغ مغازه‌ای که رو به قبله بود و صاحبش فرد خوب و مؤمنی محسوب می‌شد، می‌رفتند و پولی می‌گرفتند.
با این پول آرد خریده و نان را می‌پختند و به برش‌های کوچکی تقسیم کرده و به مردم می‌دادند و معتقد بودند اگر فردی که باید به سربازی برود این نان را بخورد از خدمت سربازی معاف می‌شود و یا اگر در زندان است آزاد می‌شود.

** مراسم الاغ ابن ملجم در شهر هرات
اهالی شهر هرات مرکز شهرستان خاتم، در این شب مجسمه ابن ملجم را با گونی درست کرده و بر الاغی سوار می‌کنند و در شهر می‌چرخانند، مردم نیز اجتماع کرده و با تفریح و شادی آن را آتش می‌زنند.

** مراسم شب و روز عید فطر
نظافت منازل، خرید لباس نو، تهیه شیرینی و میوه‌های تازه فصل و برنامه ریزی برای دید و بازدید در این روز از جمله مقدمات برای حلول عید سعید فطر و بزرگداشت آن در بین مردمان مؤمن دارالعباده یزد است.
با اعلام روز اول ماه شوال و فرارسیدن عید سعید فطر، مردم پس از عمل مستحبی غسل و پوشیدن لباس نظیف و معطر در سطح محله‌ها و مناطق مختلف تکبیرگویان راهی مصلی اقامه نماز عبادی سیاسی و شکوهمند این روز مبارک می‌شوند.
مردم با ورود به مصلی نماز عید فطر ضمن مصافحه و تبریک این عید بزرگ به هم برای اقامه نماز آماده می‌شوند.
رسم این است که قبل از اقامه نماز عید، مکبر و مجری این مراسم چندین مرتبه ذکرهای وارد شده این روز را بلند قرائت و نمازگران نیز با او تکرار می‌کنند.
مهمترین این ذکرها گفتن الله اکبر، لااله الاالله، صلوات بر محمد و آل محمد (ص) و خواندن دعای سلامت امام زمان (عج) است.
از قدیم الایام رسم بر این بوده است که کسانی که نذر و نیازی دارند با تهیه شیرینی، آن را در محل برگزاری نماز عید فطر و قبل از اقامه نماز بین مردم توزیع می‌کردند.
طبخ آش معروف به حضرت ابوالفضل العباس (ع) و توزیع آن در صبحگاه عید بین مردم از دیگر آداب و رسوم قدیمی این روز در بین یزدی هاست.
در اکثر مناطق استان بر اساس یک سنت دینی و ارزشی، مردم بلافاصله پس از اتمام نماز عید سعید فطر و قبل از رفتن به منازل خود، بر سر قبور مطهر شهیدان رفته و با به همراه بردن خیرات از قبیل خرما، شیرینی و گل یاد شهدا و گذشتگان خود را گرامی می‌دارند.
شستن قبور شهدا و اموات، قرائت آیات کلام وحی و ذکر ادعیه از دیگر مواردی است که در این روز صورت می‌گیرد.
مردم مؤمن استان یزد در ادامه آداب و رسوم خود در این روز به دید و بازدید بزرگترها و ریش سفیدان خانواده و محل سکونت خود می‌روند و این عید را به آنها تبریک می‌گویند.
برگزاری جشن‌های اسلامی شامل مولودی خوانی و مدیحه سرایی همراه با دعوت اقوام و بزرگان فامیل از دیگر آداب حسنه این عید بزرگ اسلامی است که در بین یزدی‌ها رایج است.
در بین زنان یزدی نیز رسم است که در روز عید سعید فطر به صورت دسته جمعی به خانه فردی که جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه رمضان در منزل او برگزار شده است می‌روند و با دادن هدیه و شیرینی از او تقدیر می‌کنند.
در برخی از مناطق استان نیز زنانی که در محافل ختم قرآن مجید ماه رمضان سوره اخلاص به نامشان ختم شده است در روز عید فطر از دیگر زنان محل دعوت کرده و با شیرینی از آنها پذیرایی می‌کنند.
یزد با داشتن ۱۰ شهرستان در مرکز جغرافیایی ایران، یک میلیون و ۱۳۸ هزار نفر جمعیت دارد که حدود ۶۵ درصد آن در مرکز استان ساکن هستند./ایرنا