جایگاه تلخ طنز و کاریکاتور در نشریات و فضای مجازی استان ایلام *کورش سهرابی

کاریکاتور و طنز و شوخی با مسوولین و مسائل و مشکلاتی که جامعۀ امروزی و مردمانش به آن مبتلاست از طریق چاپ کاریکاتور یا سرودن اشعار طنز و انقادی در قالب های مختلف با در نظر گرفتن جنبه های اخلاقی و جایگاه اجتماعی و سیاسی افراد، از جمله هنرهای نوظهوری هستند که با وجود قدمت نه چندان زیاد، رشد و گسترش سریعی داشته و تأثیرات اجتماعی فراوانی از خود به جا گذاشته و به عنوان یک هنر اجتماعی با ابزار نقد و طنز؛رویدادهای تلخ و شیرینی را در این روزگار سبب شده اند.

کاریکاتور یا طنز ترسیمی،گونه‌ای بیان گرافیکی از لبخند و خنده است.در یک تعریف کوتاه،کاریکاتور عبارت است از هنر ارائه مفاهیم که در آن صفات و خصوصیات به نحوی اغراق‌آمیز به تصویر و تفسیر کشیده شده باشد.

البته بایستی در نظر داشت که مطابق بند ۷ ماده ی ۶ در مورد حدود مطبوعات،کاریکاتور اشخاص حقیقی و حقوقی که حرمت شرعی دارند ممنوع است.قبل از پرداختن به موضوع جایگاه طنز و کاریکاتور در نشریات استان، بایستی پیشینۀ این دو را بررسی کنیم.همان گونه که در فرهنگ لغت” مصاحب”آمده است،کاریکاتور نقش طنز آمیزی است که اجزاء و صورت یا اعضای بدن یا خواص شخص یا اشخاص را به شکل اغراق آمیز و اغلب خنده داری مجسم می کند.

طنز تصویری ممکن است تنها یک طرح تمثیلی یا کنایه ای باشد با این هدف که به جای خنداندن بیننده،وی را به تفکر وا دارد.طنز تصویری به مفهوم امروزی آن در قرن هفدهم میلادی توسط” کاراتچی”در ایتالیا پایه گذاری شد.در همین زمان طنز تصویری در انگلستان رایج شد و طراحانی مانند”هوگارث”با گسترش طنز تصویری به ساختن طرح های هجو آمیز اجتماعی و سیاسی پرداختند.

اما در ایران،اولین نمونه های طنز تصویری در دورۀ مشروطیت دیده می شود.از نخستین نشریه های فکاهی در ایران می توان به”طلوع”اشاره کرد که در سال ۱۳۱۸ قمری تاسیس شد.

نشریه های”آذربایجان”،”ملانصرالدین”،”کشکول”،”تنبیه”،”حشرات الارض”،”بهلول”،”شیدا”و”شیخ چغندر”از دیگر نشریات فکاهی در این دوره به شمار می روند.

معروف ترین شخصیت کاریکاتور در این دوره “ملانصرالدین”بود که به شکل پیرمردی ریش سفید و متناسب با وقایع و رویدادها در طرح ها حضور می یافت و طراحان روزنامه از این شخصیت ابداعی در طرح ها استفاده می کردند.

شاید در بررسی چرایی نپرداختن به موضوع طنز و کاریکاتور در نشریات و با ظهور و گسترش فضای مجازی و رشد قارچ گونۀ شبکه های متنوع اجتماعی در استان ایلام به این نکته برسیم که نبود طنزنویس و کاریکاتوریست حرفه ای از نقاط ضعف این صنف به شمار می رود و مسوولان و سردبیران هم تلاشی برای جبران این نقیصه نمی کنند.

شاید در نظر آنان این چنین برداشت شود که اگر از یک شخصیت،کاریکاتوری در نشریه شان یا صفحات اجتماعی شان در فضای مجازی چاپ یا منتشر شود ممکن است باعث رنجش خاطر یا حتی شکایت و واکنش شده و بازخورد آن به مسخره شدن تعبیر شود.نبود وگنجانده نشدن دورهای آموزش و تربیت طنز نویس و کاریکاتوریست در مراکز آموزشی و دانشگاهی با توجه به تعدد آن ها هم مزید بر علت است.

شاید بتوان روحیۀ خوانندگان و مخاطبان را هم در این امر دخیل دانست.به عبارتی ذاقۀ خوانندگان هم طالب مطالب طنز نیست و بیشتر در جستجوی مطالب مربوط به حوادث یا سایر حوزه ها هستند،غافل از این که با زبان طنز و خنده می توان عمق مشکلات و کمبودها را برای اطلاع رسانی و چاره اندیشی بیان نمود بدون این که به کسی یا مسوولی توهین شود.همین که با خواندن یک مطلب طنز یا دیدن یک کاریکاتور،خنده ای هر چند کوتاه بر لبان مخاطبان خسته از دوندگی های روزمره نقش می بندد،اهمیت نقش این دو موضوع برای دست اندرکاران نشریات دو چندان خواهد شد.

اکنون به مدد پیشرفت های شگرفی که در حوزۀ ارتباطات به وجود آمده است می توان برای پرداختن به این موضوعات در نشریات استان و صفحات شبکه های اجتماعی از طنز نویسان و کاریکاتوریست های سایر استان ها طلب همکاری کرد تا آنان هم مطالب طنز خود را به دفاتر نشریات و شبکه های اجتماعی ارسال کنند که لااقل کمبود این افراد در استان تا حدودی جبران شود.

واقعیت این است که اکنون ذائقه و خواست مخاطبان،بیشتر به سمت و سوی دیدن کلیپ های خنده دار تصویری در شبکه های اجتماعی نظیر روبیکا و اینستاگرام،سوق و تغییر جهت داده است که در بسیاری از موارد جنبۀ بدآموزی و تقلیدهای خطرناک به ویژه از طرف کودکان و نوجوانان پیدا کرده است که نیازمند مدیریت و رصد و چاره اندیشی توسط متصدیان و ناظرین و دروازه بانان تولید و انتشار محتوا می باشد و بهترین جایگاه و فرصت هم برای استفاده از این شبکه ها برای ترویج طنز و کاریکاتور متعالی و آموزنده و ماندگار است.